Polska wieś jest bardzo zróżnicowana – m.in. inaczej wyglądają obszary wiejskie zlokalizowane bliżej miast, inaczej te dalej od ośrodków miejskich, a bliżej granic wojewódzkich. – Drugi porządek to jednak ciągle wyższy poziom rozwoju na zachodzie Polski i niższy relatywnie poziom rozwoju na wschodzie – powiedziała dr hab. Monika Stanny, która wraz z zespołem z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk od lat prowadzi monitoring rozwoju obszarów wiejskich (badanie jest finansowane przez Fundację Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej). Dyrektor IRWiR PAN podkreśliła, że to jedyne tego typu badanie w Polsce, w ramach którego naukowcy cyklicznie obserwują, jak zmienia się polska wieś pod kątem społecznym i gospodarczym.

Jak jednak dodała Stanny, to tylko dwie osie uporządkowania omawianej przestrzeni rozwoju polskiej wsi. – Ale generalnie wciąż mamy różne typy rozwoju społeczno-gospodarczego. I to dobrze – podkreśliła. Jako przykłady podała wielofunkcyjną wieś wielkopolską, wieś podlaską, gdzie dominuje funkcja rolnicza, wieś popegeerowską czy rozdrobnioną agrarnie wieś małopolską czy podkarpacką.

Ekspertka podkreśliła też, że pomimo nieuniknionego procesu dezagraryzacji (czyli odchodzenia od funkcji rolniczych), „rolnictwo nigdy nie będzie traciło na znaczeniu”, ponieważ stanowi ono sektor bezpieczeństwa żywnościowego. – To zawsze będzie najważniejsza – i też historycznie najstarsza – funkcja obszarów wiejskich. Przecież gdzie ma być produkowana żywność, jak nie na obszarach wiejskich - powiedziała.

Przypomniała, że choć określenie „dezagraryzacja” brzmi nieco „dramatycznie”, to proces ten zachodzi od dawna – od momentu, gdy ludzie mieszkający na wsi zaczęli wytwarzać tyle produktów żywnościowych, że oprócz zaspokojenia potrzeb swoich czy panów, dla których pracowali, wystarczyło jeszcze na sprzedaż. - Wtedy okazało się, że skoro produkujemy więcej, to znaczy, że tych rąk do pracy być może jest za dużo - dodała.

Jak wspomniała Stanny - jeszcze sto lat temu wieś polska wieś była wsią rolniczą. Nawet po zakończeniu II wojny światowej 70 proc. ludności mieszkańców wsi wciąż zajmowało się rolnictwem.

Zmienił to dopiero proces industrializacji, czyli uprzemysłowienia, a później też urbanizacji. Spowodowało to, że ludność zaczęła odpływać z rolnictwa, i tym samym - ze wsi. – Czyli o procesie dezagraryzacji mówimy w kategoriach kurczenia się znaczenia rolnictwa jako miejsca pracy – powiedziała badaczka.

Jak dodała, proces dezagraryzacji może się odbywać dwuścieżkowo: ludność, która odchodzi z rolnictwa albo migruje do miast i tam poszukuje pracy - albo zostaje na wsi i tutaj musi znaleźć pracę poza rolnictwem. Stąd też w obszarach wiejskich wzrasta potrzeba życia w otoczeniu wielofunkcyjnym.

Ekspertka podkreśliła również, że dezagraryzacja jest procesem ewolucyjnym, na który wpływ ma również m.in. postęp technologiczny czy postęp cyfryzacji, ponieważ „tak jak w mieście wypierane są pewne zawody, taki pewna aktywność w rolnictwie jest zastępowana przez technikę”. W jej ocenie jest to wyzwanie szczególnie dla małych rolników, których jest w Polsce najwięcej.

Pytana o trendy w dalszym rozwoju wsi, Monika Stanny wskazała m.in. na to, że wieś staje się przestrzenią transformacji ekologicznej, zielonej transformacji (związanej z odnawialnymi źródłami energii) czy tej niebieskiej (związane z zatrzymaniem wody m.in. retencją). Coraz większe znaczenie ma też turystyka.

Dlatego też – w ocenie badaczki - zwłaszcza w dobie dzisiejszych wyzwań klimatycznych, demograficznych i technologicznych, wieś będzie zyskiwała jako miejsce zamieszkania: pod względem klimatycznym (bo tam znajdują się zasoby przyrody i przestrzeń dla zielonej i niebieskiej transformacji), demograficznym (bo stanowi naturalne zaplecze jakości życia i dobrostanu) oraz technologicznym (bo rozwój infrastruktury cyfrowej i pracy zdalnej otworzy ją na nowe funkcje i mieszkańców).