Artykuł na ten temat ukazał się w czasopiśmie „The EMBO Journal”(http://emboj.embopress.org/content/early/2018/11/28/embj.2018100101).

Celiakia to ciężkie autoimmunologiczne zaburzenie związane z trawieniem glutenu. Występuje u osób predysponowanych genetycznie i polega na odpowiedzi immunologicznej organizmu wywołanej glutenem (substancją znajdującą się w pszenicy, życie i jęczmieniu) i związanymi z nim prolaminami.

Kiedy osoby cierpiące na celiakię jedzą gluten, ich układ odpornościowy uruchamia reakcję skierowaną przeciwko własnym komórkom, co prowadzi do uszkodzeń powierzchni błony śluzowej jelita cienkiego.

Celiakia występuje u około 1 na 100 osób, ale wiadomo, że u pacjentów, którzy cierpią również na mukowiscydozę, częstość tak jest około trzy razy wyższa. „To współwystępowanie sprawiło, że zaczęliśmy się zastanawiać, czy istnieje jakiś związek - na poziomie molekularnym - między tymi dwiema chorobami” - mówi dr Luigi Maiuri z Uniwersytetu Piemonte Orientale w Novarze (Włochy), jeden z kierowników badania.

Sama mukowiscydoza to poważna choroba genetyczna charakteryzująca się gromadzeniem gęstego i lepkiego śluzu w płucach i jelitach pacjentów. Powoduje ją mutacja genu kodującego błonowy kanał chlorkowy - CFTR. Rolą CFTR jest transportowanie jonów z jednej strony błony komórkowej na drugą, co umożliwia utrzymywanie odpowiedniej ilości płynu powierzchniowego w nabłonku dróg oddechowych. Kiedy płynu jest za mało, śluz staje się zbyt gęsty, aby obecne na nabłonku rzęski mogły go usunąć, w związku z czym drogi oddechowe zatykają się. Sam śluz jest też dobrą pożywką dla rozmnażających się bakterii.

Ponadto wadliwe działanie CFTR wywołuje szereg dodatkowych reakcji w płucach i innych narządach - w tym w jelicie - poprzez aktywację układu odpornościowego. Efekty te są bardzo podobne do reakcji wywołanych przez gluten u chorych na celiakię.

Dr Maiuri oraz jego współpracownicy z Neapolu oraz Francji postanowili przyjrzeć się bliżej molekularnym podstawom tych podobieństw.

Wykorzystując ludzkie linie komórek jelitowych, które są wrażliwe na gluten, naukowcy odkryli, że jeden specyficzny peptyd, P31-43, bezpośrednio wiąże się z CFTR i upośledza jego funkcję. Ta interakcja wyzwala stres komórkowy i stan zapalny, co sugeruje, że CFTR odgrywa główną rolę w pośredniczeniu w nadwrażliwości na gluten u pacjentów z celiakią.

Co więcej, badacze odkryli, że interakcja między P31-43 i CFTR może być hamowana przez lek o nazwie VX-770 (Iwakaftor), pełniący funkcję wzmacniacza CFTR. „Kiedy komórki jelitowe lub próbki tkanek zebrane od pacjentów z celiakią wstępnie inkubowaliśmy z VX-770 przed ekspozycją na P31-43, peptyd nie wywoływał reakcji immunologicznej - tłumaczą autorzy pracy. - Można więc stwierdzić, że VX-770 chroni wrażliwe na gluten komórki nabłonka przed szkodliwym działaniem glutenu”.

Ponadto naukowcy odkryli, że VX-770 może chronić wrażliwe na gluten myszy przed wywołanymi glutenem objawami jelitowymi.

„Jak dotąd nie ma lekarstwa na celiakię. Jedyną strategią terapeutyczną jest utrzymywanie ścisłej diety. Jednak nasze obecne badanie jest obiecującym krokiem w kierunku opracowania nowej metody leczenia” - podsumowują naukowcy. Ich zdaniem, punktem wyjścia mógłby stać się właśnie wzmacniacz CFTR, który pierwotnie opracowano w celu leczenia mukowiscydozy.