Pomimo zgromadzenia szeregu danych doświadczalnych i klinicznych, wciąż istnieje wiele niejasności dotyczących etiologii oraz patomechanizmu, czyli sposobu powstawania tej choroby. Jak dotąd nie opracowano także żadnej metody leczenia ukierunkowanej na przyczyny występowania OZT. Najnowsze dane wskazują, że zapadalność na OZT na świecie wzrasta – liczba nowych przypadków zachorowań wynosi 45 na sto tysięcy osób rocznie, a postać ciężka tej choroby cechuje się wysoką śmiertelnością sięgającą 20–50%.

Melatonina – hormon produkowany w szyszynce, który został odkryty i wyizolowany w 1958 roku przez amerykańskiego badacza Aarona B. Lernera i jego współpracowników. Melatonina wspomaga leczenie zaburzeń snu i tzw. jet lag, chorób układu krążenia czy przewodu pokarmowego. Ma wpływ na neutralizację wolnych rodników tlenowych i opóźnia procesy starzenia się organizmu. Jak się okazuje, chroni także trzustkę.

Melatonina nie tylko na dobry sen

Melatonina to indoloamina (hormon wydzielany przez gruczoł położony w bardzo bliskim sąsiedztwie struktur ośrodkowego układu nerwowego), która – jak dowiodły badania – jest produkowana w znacznych ilościach również w przewodzie pokarmowym. Wykazuje ona wielokierunkowe działanie w leczeniu zaburzeń snu i tzw. jet lag (zespół zmiany strefy czasowej objawiający się m.in. zmęczeniem, sennością czy dezorientacją), chorób układu krążenia czy przewodu pokarmowego. Jednak najbardziej interesującą właściwością tego hormonu jest jego działanie antyoksydacyjne, czyli neutralizacja wolnych rodników tlenowych. Stwierdzono, że podwyższony poziom melatoniny we krwi opóźnia procesy starzenia się organizmu, dlatego nazywana jest ona hormonem młodości. Około 60. roku życia produkcja melatoniny przez szyszynkę jest o połowę mniejsza niż w wieku lat czterdziestu.

„Nasze badania dowiodły, że melatonina wykazuje silne działanie ochronne w przebiegu OZT, zmniejszając odpowiedź zapalną i uszkodzenie trzustki. Ten poparty obserwacjami klinicznymi dobroczynny efekt ma charakter wielokierunkowy. Melatonina przede wszystkim znosi działanie reaktywnych form tlenu i azotu oraz aktywuje enzymy antyoksydacyjne: dysmutazę ponadtlenkową, katalazę, peroksydazę glutationu" – komentuje prof. Jolanta Jaworek. Melatonina moduluje odpowiedź układu immunologicznego, zmniejszając produkcję cytokin prozapalnych, od których zależy zapoczątkowanie reakcji zapalnej, oraz zwiększając produkcję cytokin przeciwzapalnych.
 
„Molekularne opiekunki"

Melatonina moduluje także procesy apoptozy, potocznie nazywanej genetycznie zaprogramowanym, w pełni kontrolowanym samobójstwem komórki, mającym dobroczynny charakter i nekrozy (martwicy) w zapalnie zmienionej trzustce. Zwiększa ona ekspresję oraz produkcję tzw. „molekularnych przyzwoitek" (molecular chaperons). Stanowią je białka opiekuńcze (przede wszystkim białko szoku cieplnego 60), które wspomagają inne proteiny w przyjmowaniu określonego układu przestrzennego. Oprócz tego melatonina poprawia trzustkowy przepływ krwi oraz wspiera procesy regeneracyjne tego gruczołu.

Warto podkreślić, że w toku badań w warunkach eksperymentalnych dotychczas nie stwierdzono działań ubocznych melatoniny. Podczas badań klinicznych wykazano w tkance trzustkowej ekspresję genową (czyli odczytanie polecenia zawartego w genie i przekazanie go do miejsc w organizmie, gdzie ma zostać wykonane) dwóch kluczowych enzymów, które biorą udział w kontroli przemiany L-tryptofanu do melatoniny: arylalkylamino– N–acetylotransferazy serotoninowej i transferazy hydroxyindolo-Ometylowej oraz ich wzrost w przebiegu zapalenia trzustki. Ponadto melatonina jest czynnikiem prognostycznym w OZT u ludzi – jej niski poziom wskazuje na ciężki przebieg choroby.

Odkrycie to wskazuje, że endogenna melatonina może być jednym z naturalnych mechanizmów chroniących trzustkę przed ostrym uszkodzeniem i przyśpieszających proces regeneracji gruczołu. To korzystne działanie, wykazane w badaniach laboratoryjnych, wskazuje, że melatonina mogłaby być stosowana w warunkach klinicznych jako leczenie wspomagające, a także profilaktycznie wśród pacjentów z grupy wysokiego ryzyka.

Można przypuszczać, że melatonina działa jako naturalny czynnik obronny organizmu, chroniąc tkanki przed uszkodzeniem w przebiegu procesu zapalnego. Stwierdzone w warunkach eksperymentalnych dobroczynne działanie melatoniny potwierdza, że mogłaby ona znaleźć zastosowanie w badaniach klinicznych, które dotyczą leczenia chorób przewodu pokarmowego, w tym ostrego zapalenia trzustki.

Aktualnie zespół kontynuuje badania na poziomie komórkowym, zajmując się rolą melatoniny w odniesieniu do molekularnych i genetycznych mechanizmów regulacyjnych. Nowe perspektywy badań związanych z OZT dotyczą m.in kynureniny, będącej metabolitem tryptofanu, czyli produktem jego przemian wewnątrz organizmu, a także związku chemicznego o nazwie AFMK, metabolitu melatoniny.