U człowieka poddanego drganiom o częstotliwościach równych częstotliwościom rezonansowym narządów mogą wystąpić ich obrażenia mechaniczne (np. uszkodzenia elastycznych powiązań narządów). Tkanki, płyn otrzewnowy, powietrze i gazy znajdujące się w narządach mają zdolność wytłumienia drgań jednak czasem jest ona niewystarczająca. Różne narządy posiadają różne częstotliwości rezonansowe. Drgania rezonansowe upośledzają działanie układu pokarmowego, narządów rozrodczych, klatki piersiowej. Rezonans gałek ocznych powoduje zamazanie obrazu, rezonans szczęki utrudnia porozumiewanie się, rezonans głowy powoduje bardzo silne podrażnienie narządu przedsionkowego, co powoduje wystąpienie nieprzyjemnych doznań subiektywnych. Rezonans krtani, tchawicy i oskrzeli oraz narządów znajdujących się w jamie piersiowo –brzusznej utrudnia oddychanie, mogąc doprowadzić do bezdechu. Układ nerwowy reaguje na wibracje zaburzeniami czucia dotyku, temperatury, pojawiają się drętwienia rąk, a w zaawansowanych przypadkach zaburzenie funkcji ręki.

Drgania powodują wiele skutków funkcjonalnych jak wydłużenie czasu reakcji ruchowej i wzrokowej, zaburzenia koordynacji ruchów, zmęczenie, bezsenność, rozdrażnienie i osłabienie pamięci. To z kolei może wpłynąć na jakość życia i wydajność pracy. Wiele z zaburzeń m charakter stały, a postępując w czasie może powodować kalectwo.

Pierwsze objawy zespołu wibracyjnego mogą pojawiać się po kilku miesiącach pracy, poważniejsze symptomy z reguły występują po około 3 latach. W okres początkowym pojawiają się zaburzenia czucia skórnego na końcach palców, bóle kończyn górnych, skurcze naczyń włoskowatych palców po oziębieniu. Okres średnio zaawansowanych zmian najczęściej obejmuje nasilenie i utrwalenie zaburzenia czucia skórnego palców i dłoń. Pojawiają się częste bóle rąk i bóle mięśni przy ucisku, ale zmiany te są odwracalne. W okres pełnego ujawnienia choroby bardzo widoczne są zaburzenia naczyniowe, napadowe skurcze naczyń włoskowatych i tętniczek przedwłosowych pod wpływem zimna, zaburzenia czynności wielu narządów i układów anatomicznych. Zmiany te są utrwalone. Ostatni okres ogólnych zaburzeń naczyniowych to najbardziej zaawansowana postać choroby. Pojawiają się silne bóle głowy i klatki piersiowej, niedokrwienie ważnych organów jak mózg i serce, zaburzenia ich czynności.

W diagnostyce ważny jest dokładny wywiad z chorym. Badaniem pomocnym w diagnozie zespołu wibracyjnego jest palestezjometria i próba oziębieniowa z termometrią skórną oraz próbą uciskową. Są to badania obowiązkowe dla pracowników narażonych na wibracje w pracy. Badanie palestezjometrem polega na badaniu progu czucia w palcach na wibrującej powierzchni, jest bezbolesne. Aby odkryć zmiany układu kostnego niezbędne jest badanie radiologiczne, pomocny może być rezonans magnetyczny.

Leczenie zespołu wibracyjnego przebiega objawowo głównie przez zabiegi fizjoterapeutyczne, takie jak masaże. Efektywna okazuje się także akupunktura. Jeśli chory narzeka na powracające bóle konieczne mogą być leki przeciwbólowe oraz preparaty rozszerzające naczynia obwodowe. Osobom z zespołem wibracyjnym zaleca się odpowiednią dietę, rzucenie palenia.

Wibracje problemem społecznym

Określenie wielkości populacji narażonej na wibracje jest bardzo ważne w profilaktycznych działaniach w skali krajowej jak i w konkretnych zakładach pracy. Niestety nie ma wystarczającej ilości powszechnie dostępnych materiałów i informacji na temat oceny stopnia narażenia na wibracje, ryzyka zdrowotnego oraz zasad profilaktycznych, co prowadzi często do bagatelizowania tego szkodliwego czynnika.

Wiarygodne oszacowanie całkowitej liczby osób narażonych na drgania mechaniczne w pracy wymaga wykonania ewidencji wszystkich źródeł wibracji ogólnych oraz miejscowych, wykonania pomiarów wibracji na stanowiskach pracy w rzeczywistych warunkach środowiskowych, określenia czasu dziennej ekspozycji poszczególnych pracowników na wibracje. Wykonanie tych zadań w skali całego kraju jest bardzo trudne i do tej pory nie udało się tego dokonać.  Wiąże się to również z wysokim kosztem wykonania powyższych zadań.  Z danych statystycznych kilku ostatnich lat wynika, że liczba narażonych na drgania mechaniczne to około 100 tysięcy osób, w warunkach przekraczających dopuszczalne normy pracuje nawet 40 tysięcy.

Narażenie na wibracje są regulowane przez tzw. dyrektywę drganiową (dyrektywa 2002/44/WE). Zawarte są w niej wymagania w zakresie kontrolowania zagrożenia, jakim jest ekspozycja na wibracje. Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie Unii Europejskiej do wdrożenia krajowych przepisów. Dyrektywa ustala wartość progową drgania, której przekroczenie zobowiązuje pracodawców do podjęcia kroków mających na celu zmniejszenia wartości tych drgań. Wartość ta wynosi 0,5 m/s². Dopuszczalna wartość ekspozycji wynosi 1,15 m/s².

Aby określić poziom zagrożenia związanego z wibracjami należy określić, gdzie występuje zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, oszacować poziom drgań i porównać go z wartością dopuszczalną. Należy określić też, jakie środki ochrony przed wibracjami są dostępne. Ważne jest też planowanie kontrolowania zagrożenia w przyszłości i jego stałe monitorowanie. Aby określić dzienną wartość narażenia na drgania należy obliczyć czas ekspozycji na ten czynnik w ciągu dnia pracy, jednak tylko wtedy, gdy te drgania występują (np. w czasie pracy maszyny, nie wliczając okresu, gdy jest wyłączona, lub pracownik zajmuje się innym zadaniem nie będąc narażonym na wibracje). Należy również wziąć pod uwagę wartość emisji drgań danej maszyny i urządzenia, które producent jest zobowiązany umieścić w instrukcji czy odpowiedniej naklejce. Oceniając zagrożenie pomaga określić metody ich kontroli i zapewniania bezpieczeństwa pracownikom. W takim wypadku konieczne jest wyeliminowanie lub zminimalizowanie drgań przekazywanych na ciało. Pomiaru i oceny drgań mechanicznych w środowisku pracy należy dokonać w oparciu o normy: PN-EN ISO 5349, PN-EN ISO 14253+A1. W Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 roku można znaleźć najwyższe dopuszczalne natężenia czynników szkodliwych. Podane są tam wartości m.in. amplitud drgań bezpiecznych dla zdrowia pracownika.

Część zagrożeń można wyeliminować w prosty sposób np. zastępując metody transportu pojazdami samobieżnymi na przenośniki. Również odpowiednio dobrany sprzęt dobrej jakości może w znacznym stopniu polepszyć warunki pracy, w przypadku pojazdów znaczenie mogą mieć nawet ich opony. Należy wyeliminować luzy między częściami maszyn, prawidłowo je zamontować i umocować do podłoża. Pomocne może być umieszczenie materiałów izolacyjnych np. mat i podkładek pochłaniających drgania, używanie rękawic antywibracyjnych. Minimalizowanie ekspozycji na drgania można osiągnąć też przez odpowiednie rozplanowanie pracy- skrócenie do minimum czasu obcowania z drgającym sprzętem, prawidłowa postawa ciała podczas pracy, zmniejszenie do minimum odległości do pokonania, ograniczenie prędkości pojazdów, zapewnienie amortyzowanych siedzeń w pojazdach. Ważne jest też edukowanie pracowników na temat drgań, tego jak ich unikać i jaką postawę przybierać podczas wykonywania zadań.

Aby upewnić się, że wprowadzone środki zapobiegawcze działają należy regularnie sprawdzać maszyny i urządzenia, rozmawiać z pracownikami o problemach związanych z drganiami. Ocena zagrożenia powinna być powtarzana za każdym razem, gdy zostaną wprowadzone nowe maszyny/urządzenia, gdy zmieni się cykl lub metoda pracy, czas jej trwania lub zostaną wprowadzone nowe metody kontroli drgań. Może też być konieczna, gdy okaże się, że wprowadzone metody ograniczenia emisji drgań nie sprawdzają się.

Autor: Lidia Koperwas - Wojtanowska

Bibliografia:

https://www.zdrowiepracujacych.pl/wiki/Strony/Zesp%C3%B3%C5%82%20wibracyjny.aspx

http://www.bhp.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/drgania-mechaniczne-niebezpieczne-dla-zdrowia/print/

http://www.sticksite.com/raynauds/whitefingers.jpg

Stasiów B., Problemy diagnostyczne postaci kostno-stawowej zespołu wibracyjnego, Medycyna Pracy, 2001; 52; 2; 139—144

Dziurdź J., Zagrożenia człowieka w środowisku pracy. Drgania i hałas, Materiały dydaktyczne dla słuchaczy Studiów Podyplomowych dla Nauczycieli Przedmiotów Zawodowych, Warszawa 2011, Politechnika Warszawska Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych

Harazin B., Zawodowa ekspozycja na ogólne wibracje w Polsce, Medycyna Pracy, 2002,53,6,465—472

Starczewski Z., Drgania mechaniczne, Warszawa 2010, Politechnika Warszawska Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych

Niewiążący przewodnik po dobrych praktykach w związku z wdrażaniem dyrektywy 2002/44/WE (Wibracje w miejscu pracy), Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans Jednostka F.4, 2007 r.