Powołanie Narodowego Instytutu Technologicznego (NIT), w skład którego wejdzie kilkadziesiąt instytutów badawczych, przewiduje projekt ustawy przygotowany przez resort nauki. NIT ma prowadzić badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinach priorytetowych dla Polski.

Jak czytamy w projekcie, „celem NIT jest prowadzenie badań naukowych, i prac rozwojowych szczególnie ważnych dla realizacji polityki gospodarczej, naukowej, naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa, określonej w strategiach rozwoju i Krajowym Programie Badań”.

NIT, łącząc potencjał mniejszych obecnie działających ośrodków, ma – zgodnie z założeniami autorów projektu – m.in. ułatwić prowadzenie jednolitej polityki rządowej w dziedzinie innowacyjności, zwiększyć szanse polskich naukowców na międzynarodowe granty, poprawić efektywność w uzyskiwaniu patentów oraz podnieść odsetek zatrudnianych w instytutach zagranicznych badaczy. Podstawową jednostką organizacyjną NIT będą instytuty zgrupowane w centra kompetencji, obejmujące obszary działalności ujęte w statucie NIT. Nie wszystkie instytuty będą musiały znaleźć się w ich ramach.

Obecnie w Polsce funkcjonuje 114 instytutów badawczych, m.in. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - PIB, Instytutu Matki i Dziecka, Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa (NASK), Państwowy Instytut Geologiczny – PIB, nadzorowanych przez 16 ministrów (np. obrony, zdrowia, rozwoju). Instytuty prowadzą prace badawcze w niemal wszystkich obszarach nauki. Każdy z nich posiada własną osobowość prawną.

W projekcie wymieniono 35 instytutów, które zostaną włączone do NIT (wszystkie podlegają obecnie Ministerstwu Rozwoju). Z dniem wejścia w życie ustawy o NIT stracą one osobowość prawną. NIT ma przejąć zarówno pracowników, mienie, jak i należności oraz zobowiązania instytutów, które zostaną włączone w jego struktury. Wiceminister nauki Piotr Dardziński powiedział PAP, że do tej grupy mogą dołączyć kolejne instytuty jeszcze w czasie prac legislacyjnych nad ustawą. Po powołaniu NIT-u procedura włączania kolejnych instytutów będzie dokonywana w drodze rozporządzenia, a nie ustawą - poinformował wiceminister. Będzie to mogła zrobić Rada Ministrów z własnej inicjatywy lub na wniosek ministra nadzorującego po uprzednim zasięgnięciu opinii dyrektora lub rady naukowej instytutu, który ma zostać włączony.

NIT ma być finansowany ze środków z dotacji podstawowych - tych, które do tej pory otrzymywały poszczególne instytuty. Na konto NIT trafią też środki, które otrzymują pozostałe instytuty, które jednak nie wejdą w skład NIT (a które stopniowo będą otrzymywały coraz mniejsze dotacje). W 2021 r. zostaną ich pozbawione wszystkie IB poza tymi, które zajmują się ochroną zdrowia (jest to 16 instytutów nadzorowanych przez ministra zdrowia i trzy - przez ministra obrony narodowej).

W konsekwencji tych zmian od 2021 r., po przejęciu przez NIT całej dotacji statutowej (oprócz tej otrzymywanej przez instytuty o profilu medycznym) nowy instytut otrzyma na działalność dodatkowo ok. 335 mln zł w skali roku - wynika z oceny skutków regulacji przygotowanej przez resort nauki. 

Jako miejsce siedziby NIT autorzy projektu zaproponowali Warszawę. Na czele NIT ma stanąć prezes (powoływany przez ministra nauki) i najwyżej pięciu wiceprezesów. Przy prezesie NIT będzie działać kolegium doradców składające się z piętnastu członków, w tym dziesięciu przedstawicieli środowiska społeczno-gospodarczego lub finansowego i pięciu aktywnych zawodowo naukowców.

W myśl projektu na czele NIT stanie oprócz prezesa rada, złożona z czterech członków (ds. informatyzacji, nauki, rozwoju regionalnego i szkolnictwa wyższego). Wskażą ich odpowiedni ministrowie, a powoła - minister rozwoju. Rada będzie m.in. zatwierdzać roczne plany działalności instytucji i opiniować jej roczne plany i sprawozdania finansowe. Na jej czele stanie przewodniczący powołany przez ministra właściwego ds. gospodarki.

Wprowadzenie ustawy o NIT wymaga zmiany kilkunastu innych ustaw - m.in. o zasadach finansowania nauki, o Polskiej Akademii Nauk czy Prawo o szkolnictwie wyższym.