Grzyby są ogromną, szeroko rozpowszechnioną grupą organizmów, która tworzy jedno z pięciu królestw obejmujących wszystkie organizmy żywe. Części grzybów: zarodniki i fragmenty grzybni, pochodzące z różnorodnych źródeł, mogą być źródłem wielu alergenów.

Księgi Starego Testamentu zawierają wzmiankę o obecności pleśni w domostwach wraz ze wskazówkami, jak należy zaradzić temu problemowi: usuwając zaatakowane elementy kamienne, zeskrobując tynk ze ściany i ponownie pokrywając je warstwą tynkującą, a w przypadku, gdy problem nawraca, burząc domy. Związek pomiędzy ekspozycją na grzyby a astmą oskrzelową po raz pierwszy opisany został przez Johna Floyera. W 1726 roku opisał on przypadek chorego, u którego zaobserwował rozwój objawów duszności po wizytach w pomieszczeniach piwnicznych. Pod koniec XIX w. Charles Blackley opisał bezgłos i napad „kataru oskrzelowego” związane z obecnością grzybów Penicillium w otoczeniu chorego.

Z badań epidemiologicznych wynika, iż grzyby z rodzaju Alternaria i Cladosporium, a w dalszej kolejności Penicillium i Aspergillus są najważniejszym źródłem alergenów pleśniowych. Najczęstszą przyczyną uczuleń są alergeny gatunku Alternaria alternata, chociaż u większości chorych współistnieje nadwrażliwość na alergeny kilku gatunków grzybów. Współwystępowanie nadwrażliwości na różne gatunki jest prawdopodobnie w większości związane nie z reaktywnością krzyżową, a z uczuleniem równoległym.

Kiedy uczulają zarodniki grzybów?

Alergia wziewna u osób nadwrażliwych na alergeny grzybów może mieć charakter zarówno sezonowy, jak i całoroczny. Najczęściej obserwuje się występowanie objawów przez cały rok, z wyraźnym nasileniem w okresie letnim i jesiennym (kiedy to znacząco wzrasta stężenie zarodników grzybów mikroskopowych w atmosferze). Związane jest to z cyklem występowania zarodników grzybów w powietrzu.

Zarodniki grzybów dostające się do dróg oddechowych stanowią produkt końcowy procesu rozmnażania grzybów. Tworzą one największą część cząstek biologicznych zawieszonych w powietrzu atmosferycznym w każdej ze stref klimatycznych. Swą liczebnością znacznie przewyższają liczbę ziaren pyłku obecnego w powietrzu, są jednak mniejsze niż wchodzące wraz z nimi w skład naturalnego bioaerozolu ziarna pyłku. Stosunek ich wielkości dobrze ilustruje porównanie do ziarna pyłku traw, które ma objętość równą objętości około 200 zarodników z gatunku Cladosporium herbarum lub też objętości około 3000 zarodników Aspergillus fumigatus.

Poziom dobowego stężenia zarodników Cladosporium w 1 m3 powietrza wykazuje bardzo duże zróżnicowanie na przestrzeni roku: od zera do kilkunastu tysięcy zarodników. Obecność 2800 zarodników gatunku Cladosporium herbarum w 1 m3 powietrza uważane jest za stężenie odpowiedzialne za wystąpienie objawów choroby alergicznej u osób uczulonych na ten alergen. Sezon najbardziej obfitego zarodnikowania rodzaju Cladosporium, a tym samym najbardziej nasilonych objawów u osób uczulonych, obejmuje okres od czerwca do sierpnia.

Alergeny grzybów wewnątrzdomowych

Zarodniki tzw. wewnątrzdomowe, do grupy których należy m.in. rodzaj Aspergillus i Penicillium, obecne są w powietrzu zazwyczaj w zbliżonej ilości przez cały rok. Źródłem jest głównie mikrośrodowisko pomieszczeń zamkniętych, o dużej wilgotności, ograniczonej wentylacji i słabym dostępie światła; głównie pomieszczenia piwniczne, pralnie, łazienki czy kuchnie oraz pomieszczenia gospodarskie na wsi. Drewniane domy letniskowe, altanki, sauny i baseny również stanowią istotne źródło alergenów grzybów wewnątrzdomowych.

Uwaga na kurz i klimatyzację

Istotnym rezerwuarem uczulających grzybów w  pomieszczeniach jest kurz domowy. Ocenia się, że elementy grzybów mogą stanowić od 5% do 20% jego składu.

Istotnym źródłem alergenów grzybów pleśniowych mogą być także nieprawidłowo eksploatowane systemy klimatyzacyjne.

Zarodniki grzybów z rodzaju Alternaria

Grzyb z gatunku Alternaria alternata kolonizuje powierzchowne warstwy gleby, obumierającą roślinność. Rozwojowi organizmu grzyba sprzyja wysoka wilgotność powietrza i umiarkowanie wysoka temperatura. W procesie rozmnażania grzyb wytwarza uwalniane do otoczenia zarodniki. Gatunek Alternaria alternata charakteryzują dość duże, wielokomórkowe zarodniki. Należą do zarodników tzw. suchych, których uwalnianie do otoczenia jest bierne, zależne od czynników meteorologicznych, szczególnie od prędkości wiatru. W miesiącach zimowych, gdy warstwa śniegu pokrywa powierzchnię ziemi, a temperatura spada, powietrze wolne jest od spor (zarodników) Alternaria alternata. Alergeny zarodników Alternaria są spośród alergenów grzybów najczęstszą przyczyną alergicznego nieżytu nosa i astmy.

Aspekty biologiczne Alternaria alternata

Optymalna temperatura wzrostu grzybni gatunku Alternaria alternata wynosi 22–28°C. Przy spadku temperatury poniżej 0°C zarodniki pojawiają się w znikomej liczbie. Liczba zarodników grzybów zewnątrzdomowych może spaść do zera jedynie po obfitych opadach śniegu zimą.

Szczyt sezonu zarodnikowania dla rodzaju Alternaria przypada na lipiec i sierpień, kiedy to stężenia sięgać mogą poziomu kilkuset zarodników w 1 m3 powietrza. Stężenie zarodników Alternaria alternata o wartości 80 w 1 m3 powietrza uważane jest za stężenie progowe odpowiedzialne za wystąpienie objawów chorobowych u osób uczulonych na ten gatunek w Polsce.

Zarodniki grzybów z rodzaju Cladosporium

Rodzaj Cladosporium jest jednym z najczęściej notowanych rodzajów w powietrzu prawie na całym świecie, zwłaszcza w strefie klimatu umiarkowanego. Duża liczba zarodników w powietrzu jest efektem szerokiego zakresu ich występowania i dostępności produktów niezbędnych do wzrostu grzybni.

Aspekty biologiczne rodzaju Cladosporium

Zarodniki rodzaju Cladosporium mają niewielkie rozmiary i osiągają bardzo wysokie stężenia w powietrzu atmosferycznym. Wartość progową stężenia zarodników Cladosporium dla Polski ustalono na 2800 zarodników w 1 m3 powietrza. Natomiast stężenie wynoszące 3000 zarodników na 1 m3 powietrza powoduje objawy u wszystkich osób uczulonych.

Zarodniki grzybów z rodzaju Aspergillus

Rodzaj Aspergillus składa się z około 160 gatunków. Kolonie zabarwione są wszystkimi odcieniami zieleni: od bardzo jasnej, np. Aspergillus glaucus, przez żółtozieloną np. Aspergillus flavus, do szarozielonej np. Aspergillus fumigatus, oraz brązu: czarno-brązowy Aspergillus niger, brązowy Aspergillus terreus, żółtobrązowy Aspergillus ochraceus i biały Aspergillus candidus.

Aspekty biologiczne rodzaju Aspergillus

Rodzaj Aspergillus występuje w zakresie temperatur od 20—26°C. Niektóre gatunki ciepłolubne, jak np. Aspergillus fumigatus, wykazują wzrost nawet w temperaturze powyżej 50°C. Rodzaj ten często jest izolowany z kompostu, siana i może być chorobotwórczy dla zwierząt i ludzi. Często obecny jest w glebie w regionach tropikalnych i umiarkowanych, znajdowany jest też na roślinach i ich szczątkach. Różne gatunki rodzaju Aspergillus wytwarzają też toksyny. Mogą one być szkodliwe dla zwierząt hodowlanych, jeśli spożyją zainfekowaną paszę.
Zarodniki grzybów z rodzaju Penicillium

Rodzaj Penicillium liczy około 220 gatunków i jest jednym z lepiej poznanych ze względu na jego właściwości wykorzystywane w produkcji antybiotyków. Kolonie są w większości zielonkawe lub zielone.

Aspekty biologiczne rodzaju Penicillium

Rodzaj Penicillium jest wszechobecny i dominujący zwłaszcza w glebach klimatu umiarkowanego. W przeciwieństwie do innych pospolitych gatunków pleśni, Penicillium nie wykazuje sezonowości wewnątrz pomieszczeń, za to w środowisku zewnętrznym najwyższe stężenia zarodników notowane są wiosną i zimą, zarówno na terenach miejskich, jak i na obszarach wiejskich.

Rodzaj Penicillium jest najczęściej znajdowany na czerstwym chlebie, serach, owocach cytrusowych (Penicillium italicum) i jabłkach (Penicillium expansum). Rozwijając się na owocach i roślinach strączkowych Penicillium expansum produkuje mykotoksynę (patulinę), działającą toksycznie na wątrobę, płuca i mózg.

Wtórne produkty metaboliczne rodzaju Penicillium miały olbrzymie znaczenie w walce z wieloma chorobami zakaźnymi. Zaobserwowano, że kolonia zawierająca gatunek Penicillium notatum utrudnia wzrost bakterii Staphylococcus aureusureus. zaszczepionej na agarze w szalce Petriego. To pozwoliło odkryć penicylinę. Tylko dwa gatunki Penicillium notatum i Penicillium chrysogenum są wykorzystywane do produkcji antybiotyków. Grzyby z gatunku Penicillium roqueforti i Penicillium camemberti, używane są do produkcji popularnych serów pleśniowych typu: camembert czy roquefort.

Penicillium do wzrostu grzybni i zarodnikowania potrzebuje dużej ilości wilgoci. Może występować na wilgotnych kłodach drewna, deskach, wiórach i trocinach. W pomieszczeniach wysoka koncentracja Penicillium była notowana w bibliotekach, piekarniach i szkołach.

W cyklu dobowym dla Penicillium najwyższą koncentrację zarodników w powietrzu zanotowano koło północy.

Źródło: http://alergie.mp.pl/