Rzecznik Praw Obywatelskich Mariusz Wiącek zwrócił się do ministrów nauki i zdrowia z zapytaniami dot. wyborów rektora Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (WUM). Wcześniej, w piśmie do RPO grupa elektorów WUM wskazała na domniemane nieprawidłowości w związku z wyborami rektora tej uczelni, a działania resortu zdrowia podjęte wobec uczelni odczytała jako formę wywarcia wpływu na wynik tych wyborów.

W związku z tym RPO zwrócił się do ministra nauki Dariusza Wieczorka z wnioskiem o rozważenie zasadności zmian legislacyjnych, tak aby z kandydowania na stanowisko rektora uczelni wykluczyć jedynie osoby ukarane prawomocnie.

Jak wskazał RPO, podczas wyborów rektora na WUM uwidocznił się problem stosowania tzw. upomnienia rektorskiego (art. 282 pkt 2 Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce).

Urzędujący rektor, który ubiegał się o reelekcję, nałożył karę upomnienia rektorskiego na swoją kontrkandydatkę, jednocześnie jednak sam wycofał się ze startu w wyborach. "Z komunikatu WUM wynika, że w ocenie rektora nałożenie kary jest równoznaczne z wykluczeniem kontrkandydatki z wyborów. Tymczasem Uczelniana Komisja Wyborcza uznała, że nieprawomocna kara nie wywołuje tego skutku i w związku z tym ukarana kandydatka może nadal ubiegać się o stanowisko rektora" - opisał RPO.

Jak zauważył, w literaturze przedmiotu wyrażany jest pogląd, że także nieprawomocna kara dyscyplinarna wyklucza możliwość bycia rektorem, ale istnieją również inne interpretacje. Nie jest więc jasne, czy ukaranie nieprawomocną karą dyscyplinarną uniemożliwia kandydowanie na rektora.

W odpowiedzi na pismo RPO minister Wieczorek poinformował, że w planowanej nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce jest "przewidziana zmiana brzmienia art. 20 ust. 1 pkt 4 polegająca na wskazaniu, że członkiem rady uczelni może być osoba, która nie była prawomocnie ukarana karą dyscyplinarną".

Wyjaśnił, że zmiana ma na celu doprecyzowanie tego przepisu w związku z pojawiającymi się wątpliwościami interpretacyjnymi, a także jego uspójnienie z wymaganiem odnoszącym się do braku skazania wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, który również musi być prawomocny.

"Nieprawomocna kara dyscyplinarna nie będzie zatem wykluczać z członkostwa w radzie uczelni. Warunek ten będzie odnosił się również do osób pełniących funkcje lub będących członkami innych organów i gremiów regulowanych ustawą" - poinformował minister nauki. Wymienił, że chodzi o rektora, członków senatu uczelni, członków kolegium elektorów, organów statutowych uczelni, prezydenta federacji i członka zgromadzenia federacji, a także osób pełniących w uczelni funkcje kierownicze.

Jak poinformował RPO, z pisma przedstawionego mu przez grupę elektorów WUM wynika, że na uczelni istnieje konflikt, który negatywnie rzutuje na możliwość przeprowadzenia zgodnych z prawem wyborów rektorskich.

"W związku z tym doszło do interwencji Pani Minister Zdrowia, która w piśmie z 25 kwietnia 2024 r. zwróciła się o ponowne przeprowadzenie procedury wyborczej, w tym dokonanie wyboru nowej UKW (Uczelnianej Komisji Wyborczej - przyp. PAP) i Kolegium Elektorów oraz niedopuszczenie do sytuacji, w której mandat rektora wygaśnie z mocy prawa w trakcie kadencji. W piśmie tym brak jest informacji wskazujących, że Pani Minister kwestionuje zgodność z prawem powszechnie obowiązującym procedur wyborczych przewidzianych w Statucie WUM" - wskazał.

Przypomniał, że mimo stanowiska minister zdrowia Izabeli Leszczyny, UKW podejmowała dalsze działania zmierzające do wyboru rektora.

Ostatecznie do wyboru rektora nie doszło, a 3 czerwca br. Senat WUM powołał UKW w nowym składzie, której zadaniem było dokonanie ponownego wyboru Kolegium Elektorów WUM, jak również nowych władz WUM, w tym Senatu i Rektora.

Z kolei 11 czerwca minister zdrowia miała - jak napisał RPO - "podjąć rozstrzygnięcie nadzorcze, w którym stwierdziła nieważność" przepisów Statutu WUM regulujących czynne i bierne prawo wyborcze w uczelni. Następnie UKW anulowała czynności wyborcze w wyborach do Senatu, wyborach elektorów oraz wyborach rektora WUM, które zostały przeprowadzone w pierwszej połowie 2024 r.

Tymczasem 10 lipca br. - wskazał RPO - Sąd Okręgowy w Warszawie udzielił zabezpieczenia na czas postępowania poprzez stwierdzenie, że ukarana karą upomnienia kandydatka na rektora ma prawo uczestniczenia w obradach Senatu WUM jako członek.

"Wnioskodawcy obawiają się, że takie procedowanie w sprawie wyboru rektora WUM rodzi wątpliwości co do uczciwości wyborów; wskazują na nieuprawnioną ingerencję MZ w autonomię uczelni. Podkreślają istnienie w statutach innych uczelni wyższych, także medycznych, tożsamych procedur wyborczych, bądź bardzo zbliżonych do zawartych w § 49 ust. 2 i ust. 3 Statutu WUM (czyli tych, których nieważności stwierdziła minister zdrowia - przyp. PAP). Działanie Ministerstwa podjęte wyłącznie w odniesieniu do WUM odczytują jako formę wywarcia wpływu na wynik wyborów" - podkreślił RPO.

Zwrócił się do minister Izabeli Leszczyny o stanowisko w tej sprawie, w tym - o "podanie argumentów, jakie przemawiały za podjęciem rozstrzygnięcia nadzorczego dotyczącego niezgodności z prawem niektórych postanowień Statutu WUM". Zapytał też szefową resortu zdrowia, czy planuje podjęcie przewidzianych prawem działań nadzorczych względem uczelni wyższych wskazanych w piśmie wnioskodawców, które podlegają nadzorowi MZ. "Wnioskodawcy podkreślają bowiem, że także w statutach innych uczelni medycznych są procedury wyborcze tożsame bądź zbliżone do tych w Statucie WUM" - zwrócił uwagę RPO.

Wybory na stanowisko rektora WUM są zaplanowane na 26 września br. Weźmie w nich udział sześciu kandydatów. Zgodnie z ustawą o szkolnictwie wyższym i nauce wybór rektora jest dokonywany bezwzględną większością głosów. Jeżeli więc żaden z kandydatów nie uzyska w pierwszym terminie bezwzględnej większości głosów, to Uczelniana Komisja Wyborcza przeprowadzi ponowne głosowanie w drugim terminie - 27 września. Wezmą w nim udział kandydaci, którzy w pierwszym terminie uzyskali dwa najwyższe wyniki.