Okazję do przeprowadzenia badania stworzyła nietypowa struktura programu szczepień wprowadzona w Walii ponad dekadę temu. Zgodnie z nią szczepionkę przeciw półpaścowi mogli otrzymać wyłącznie seniorzy, którzy w dniu startu programu mieli 79 lat. Osoby starsze ani młodsze choćby o kilka dni nie kwalifikowały się. Tak sztywna granica wieku pozwoliła porównać dwie bardzo podobne pod względem wieku i demografii grupy osób: zaszczepioną oraz niezaszczepioną.

Badanie przeprowadzili naukowcy ze Stanford Medicine. Przeanalizowali dane ponad 280 tys. starszych Walijczyków. Wykazali, że u osób, które otrzymały szczepionkę przeciw półpaścowi, w kolejnych siedmiu latach o 20 proc. rzadziej diagnozowano demencję niż u tych, którzy nie mogli się zaszczepić z powodu wieku. Szczepionka spowalniała także przebieg choroby, jeśli już do niej doszło oraz obniżała ryzyko zgonu.

Wyniki swoich badań naukowcy opisali w czasopismach „Nature” oraz „Cell”.

Demencja to zbiorcze określenie zaburzeń pamięci i funkcji poznawczych, które z czasem uniemożliwiają samodzielne życie. Na świecie żyje ponad 55 mln osób obciążonych tym schorzeniem.

Przez wiele lat większość badań nad nim skupiała się na dwóch białkach - amyloidzie i tau - które gromadzą się w mózgach chorych i są podejrzewane o udział w uszkadzaniu komórek nerwowych. Mimo wysiłków naukowców ich rola w rozwoju demencji wciąż nie została do końca wyjaśniona; brakuje również skutecznych sposobów jej zapobiegania.

Dlatego coraz więcej badaczy zaczęło poszukiwać innych wyjaśnień i nowych możliwych celów terapii. Wśród nich coraz częściej analizuje się rolę wirusów, zwłaszcza tych, które potrafią przetrwać w komórkach nerwowych przez wiele lat. Choć uśpione, mogą okresowo się uaktywniać i wywoływać niewielkie stany zapalne, co z czasem może wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego i zwiększać ryzyko neurodegeneracji.

W tym kontekście szczególną uwagę zwraca wirus ospy wietrznej i półpaśca. Jest to jeden patogen, który przy pierwszym kontakcie, najczęściej w wieku dziecięcym, wywołuje w organizmie ospę wietrzną. Po ustąpieniu choroby nie znika jednak z organizmu, lecz przechodzi w stan uśpienia, pozostając w komórkach nerwowych. U niektórych osób może po latach się uaktywnić i spowodować półpasiec.

Przed reaktywacją skutecznie chroni jednak szczepionka przeciw półpaścowi. Naukowcy zaczęli się więc zastanawiać, czy ograniczenie takich ponownych „przebudzeń” wirusa mogłoby w dłuższej perspektywie wpływać nie tylko na ryzyko wystąpienia półpaśca, lecz także na zdrowie układu nerwowego i - pośrednio - na ryzyko demencji.

Naturalny eksperyment z udziałem walijskich seniorów potwierdził ich przypuszczenia. Osoby zaszczepione nie tylko rzadziej zapadały na półpasiec, ale także na demencję. Efekt utrzymywał się niezależnie od sposobu analizy danych i był nieco silniejszy u kobiet.

Badanie pokazało również, że szczepionka spowalniała niektóre zaburzenia poznawcze, często poprzedzające pełnoobjawową demencję. W grupie pacjentów, którzy w momencie szczepienia mieli już rozpoznaną chorobę, zaobserwowano też mniejsze ryzyko zgonu z jej powodu.

Naukowcy podkreślają, że konieczne jest teraz przeprowadzenie badań klinicznych, w których część uczestników otrzyma szczepionkę, a część placebo. Pozwoli to jednoznacznie ustalić, czy to właśnie immunizacja powoduje obniżenie ryzyka.

Co ważne, wstępne dane z innych krajów, m.in. Anglii, Australii, Nowej Zelandii i Kanady, potwierdzają, że