Zlewisko Morza Czarnego, w obrębie którego zamieszkuje ponad 160 milionów ludzi, nie radzi sobie najlepiej w obliczu wzmożonej działalności człowieka, a najmniej z zagospodarowywaniem brzegów zasilających je rzek.

Mając na względzie nieprzerwany charakter tych trendów i utrzymującą się niestabilność rozwoju, nadszedł czas na poprawę zarządzania ważnymi zasobami naturalnymi na obszarze zlewiska o powierzchni 2,2 mln kilometrów kwadratowych.

Dofinansowany ze środków unijnych projekt ENVIROGRIDS (Budowanie potencjału na rzecz systemu obserwacji i oceny zlewiska Morza Czarnego, wspierającego zrównoważony rozwój) odegrał wyznaczoną mu rolę. Zespół projektowy zajmował się budowaniem systemu monitorowania regionu, opracowując nowe ramy analityczne do modelowania i prezentowania wielu możliwych scenariuszy, obejmujące zmiany klimatu, demografię i pokrycie terenu.

Po przyłączeniu się Bułgarii i Rumunii do UE w 2007 r., Morze Czarne stało się, przynajmniej częściowo, morzem unijnym - wyjaśnia Anthony Lehmann z Uniwersytetu w Genewie, Szwajcaria.

Mimo iż przeprowadzono wiele prac badawczych nad środowiskiem regionu, wiedza na temat funkcjonowania Morza Czarnego i jego zlewiska pozostaje w tyle w porównaniu do innych mórz - zauważa.

Zważywszy na fakt, że eutrofizacja staje się głównym problemem, potrzeba więcej informacji o źródłach nadwyżek substancji odżywczych - takich jak azotany i fosforany - które mogą być szkodliwe dla ekosystemów.

Kluczowe znaczenie dla projektu ENVIROGRIDS miało ustalenie istniejących danych i ich udostępnienie za pośrednictwem rozproszonej infrastruktury danych przestrzennych. Zakres danych rozciąga się od opadów deszczu i temperatury, poprzez jakość i ilość wody, po informacje na temat gleby i użytkowania gruntów.

Niektóre z tych danych były uprzednio poufne, ale teraz są dostępne za pośrednictwem prostych usług i narzędzi internetowych, umożliwiając użytkownikom przegląd, dystrybucję, analizę i wizualizację kluczowych informacji o przeszłych, obecnych i przyszłych stanach regionu.

Prócz zestawienia istniejących informacji, w toku projektu ENVIROGRIDS wygenerowano nowe dane za pomocą pierwszego modelu hydrologicznego całego regionu. Dzięki niemu zespół mógł przyjąć pewne scenariusze, obejmujące zmiany klimatu, demografii i pokrycia terenu - tak kompleksowa analiza całego regionu nie była dotąd możliwa.

Łącznie wszystkie te dane wyposażają rządy i społeczeństwa w informacje niezbędne do śledzenia trendów środowiskowych i reagowania na nie - zespół ENVIROGRIDS będzie utrzymywać platformę teraz, kiedy prace nad projektem dobiegły końca.

Dane dostępne są za pośrednictwem nowej infrastruktury GSDI (Siatkowa infrastruktura danych przestrzennych) - zbudowanej przez zespół ENVIROGRIDS - która jest obecnie częścią znacznie większej Globalnej Sieci Systemów Obserwacji Ziemi (GEOSS).

GEOSS ma połączyć systemy obserwacji Ziemi na całym świecie, działając na rzecz wspólnych standardów technicznych, interoperacyjności oraz bezpłatnego i otwartego dostępu do danych obserwacyjnych i informacji na temat Ziemi. Dane obserwacyjne Ziemi pochodzą z satelitów oraz instrumentów powietrznych, naziemnych i morskich.

Ostatecznym celem Grupy ds. Obserwacji Ziemi (GEO), koordynującej GEOSS, jest podniesienie jakości życia ludzi na świecie poprzez postęp w globalnym zrównoważeniu i ochronę planety. Jednym z kluczowych osiągnięć projektu ENVIROGRIDS jest przystąpienie Gruzji do GEO. Rozmowy GEO z Armenią i Bułgarią są w toku, co pomoże wypełnić luki geograficzne w GEO.

Dzięki warsztatom i wirtualnemu centrum szkoleniowemu, projekt zbudował także pewien potencjał. "Teraz więcej osób wie, jak korzystać z dostępnych narzędzi. Wyniki powinniśmy zobaczyć za kilka lat" - powiedział Lehmann.

Koordynowanie prac interdyscyplinarnego zespołu złożonego z 30 partnerów może wydawać się niektórym onieśmielające, ale Lehmann podszedł do tego spokojnie. Różnice kulturowe między niektórymi krajami partnerskimi były większe niż te, do których wielu członków zespołu było przyzwyczajonych, ale nie stanowiły one problemu. Lehmann opisuje współpracę jako "niezwykle intensywną i owocną".

Koordynator jest przekonany, że prace rozpoczęte w ramach projektu będą kontynuowane. Nie tylko platforma narzędzi monitorujących pozostanie na swoim miejscu, ale dwa nowe projekty (IASON i EOPOWER) oprą się na dorobku projektu ENVIROGRIDS. Rozpoczęły się prace nad umacnianiem stworzonej sieci.

Lehmann dostrzega, że młodsze pokolenie z regionu Morza Czarnego pragnie jak najlepiej wykorzystać narzędzia i systemy opracowane w ramach projektu ENVIROGRIDS.

Projekt ENVIROGRIDS otrzymał 6,2 mln EUR ze środków UE i był realizowany od 2009 r. do marca 2013 r. Przedsięwzięcie, które zgromadziło 30 zespołów z 15 krajów, było koordynowane przez Uniwersytet w Genewie i UNEP/GRID w Szwajcarii.