Zamienne używanie określenia ,,rak” i ,,nowotwór” nie jest do końca właściwe choć powszechnie stosowane. 

Nowotwór to proces powstawania komórek bez kontroli organizmu w wyniku mutacji. Zbierają się one w skupiska tworząc guzy nowotworowe i podlegają ciągłemu namnażaniu. Guz może zróżnicować się na zmianę złośliwą lub niezłośliwą.

Nowotwór łagodny, inaczej niezłośliwy (łac. neoplasma benignum) jest utworzony z komórek o budowie mało odbiegającej od obrazu prawidłowych tkanek, często otorbiony, rośnie wolno, uciskając sąsiadujące tkanki, nie daje przerzutów i nacieków. Postacie te mogą być niebezpieczne- miejscowo złośliwe, gdy rosną w okolicach trudno dostępnych chirurgicznie lub osiągają znaczne rozmiary. Ponadto, nowotwór ten często ma szkodliwy wpływ na organizm – spowodowany zamknięciem światła naczynia, uciskiem nerwu albo po prostu ulokowaniem się w ważnym dla życia organie (np. mózgu czy sercu i upośledzeniem jego funkcji). Po dokładnym usunięciu najczęściej nie powstaje wznowa (czyli ponowne pojawienie się nowotworu w tym samym miejscu) i daje niemal 100% szans na wyleczenie.

Nowotwór złośliwy (łac. neoplasma malignum; ang. cancer) to guz utworzony z komórek o niskim zróżnicowaniu, charakteryzujący się odmienną budową od obrazu prawidłowych tkanek. Jego cechą jest szybki wzrost, atypia komórek i brak torebki. Rozprzestrzenia się poprzez naciekanie pobliskich tkanek  co upośledza ich funkcje, z kolei naciekając naczynia limfatyczne i krwionośne, przedostaje się do ich światła skąd za pomocą krwi, limfy lub płynu mózgowo-rdzeniowego może rozsiewać zmutowane komórki do innych części organizmu ( wtedy to dochodzi do powstania tzw. przerzutu).

W zależności od pochodzenia tkankowego nowotwory złośliwe dzielimy na raki, mięsaki, potworniaki niedojrzałe, nowotwory anaplastyczne, chłoniaki oraz glejaki. Rak w terminologii medycznej określa te wywodzące się z tkanki nabłonkowej i gruczołowej, natomiast np. mięsaki wywodzą się z tkanek pochodzenia mezenchymalnego lub neuroektodermalnego. Nie każdy nowotwór jest rakiem, ale każdy rak jest nowotworem.

Każdy nowotwór złośliwy posiada inne ryzyko powstania przerzutu. Po powstaniu wtórnego ogniska w innym miejscu organizmu również ono może dawać kolejne przerzuty, co prowadzi do tzw. rozsianego procesu nowotworowego. Często w wyniku utrudnionego procesu leczenia stan ten prowadzi do śmierci.

Tabela: Porównanie cech nowotworów łagodnych i złośliwych, http://nowotwory.wieszjak.pl/abc-nowotworow/311390,Klasyfikacja-nowotworow.html

Powszechnie wyróżnia się jeszcze trzecią grupę tj.  nowotwory półzłośliwe lub inaczej nowotwory złośliwe miejscowo (łac. neoplasma semimalignum). Aby zakwalifikować nowotwór do tej grupy musi on spełniać jeden z trzech warunków: charakteryzować się dużą masą uciskającą otoczenie, zdolnością naciekania i niszczenia tkanek otaczających lub zdolnością wszczepiania. Obraz mikroskopowy może być typowy dla nowotworu złośliwego.

Praktycznie nie dają one przerzutów, należy jednak pamiętać, że mają taką zdolność (może się ona ujawnić w późnym stadium). Co więcej, nowotwory te dają nawroty po zabiegach operacyjnych, nawet uznawanych za radykalne, przez co wymagają starannego podejścia chirurgicznego z uwzględnieniem szerokich granic wycięcia.

Przykłady nowotworów miejscowo złośliwych:

• Większość glejaków złośliwych mózgu (glioma malignum)
• Włókniaki powięziowe (fibroma desmoides)
• Rak podstawnokomórkowy skóry (carcinoma basocellulare)
• Potworniaki dojrzałe (teratoma maturum)
• Szkliwiak żuchwy
• Guz mieszany ślinianek (adenoma pleomorphum)

Glejak mózgu, http://www.siepomaga.pl/kamil

Rak podstawno komórkowy skóry, http://onkologia.mp.pl/chorobynowotworowe/85200,rak-podstawnokomorkowy-skory

Nowotwór przez lata może pozostawać w ukryciu. Towarzyszące mu objawy można sklasyfikować na:  

• Miejscowe - związane z naciekaniem guza pierwotnego, mają zróżnicowany charakter wynikający z zaburzeń funkcji dotkniętego nowotworem narządu np. długotrwały kaszel, duszności i krwioplucie u długoletniego palacza może dawać podejrzenia raka płuca.

• Odległe - spowodowane pojawieniem się ogniska przerzutowego, oraz uogólnione - związanych z ogólnoustrojowym oddziaływaniem nowotworu i reakcją układu immunologicznego na jego obecność.

Objawem często towarzyszącym nowotworom jest ból, związany z uszkodzeniem przez naciekającą tkankę nowotworową czuciowych zakończeń nerwowych. Bóle są nieprzerwane, chory nie wykazuje adaptacji. Nowotwory złośliwe mogą być źródłem krwawień prowadzących niekiedy do niedokrwistości. Krwawienie z nowotworu różnie się objawia: może to być obecność świeżej krwi w stolcu, w moczu, u kobiet plamienia mimo braku menstruacji.

Jak każda choroba, nowotwór wymaga dokładnej diagnostyki, gdyż wczesne wykrycie zwiększa prawdopodobieństwo całkowitego wyleczenia. Standardowo schemat postępowania przy podejrzeniu nowotworu obejmuje:

• badanie podmiotowe - dokładnie zebrany wywiad

• badanie przedmiotowe - oglądanie, palpacja zmiany

• badania krwi,

• badania dodatkowe:

1. RTG
2. USG
3. USG dopplerowskie,
4. Angiografia,
5. tomografia komputerowa
6. rezonans magnetyczny
7. scyntygrafia

• biopsje:

1. biopsja aspiracyjna cienkoigłowa
2. biopsja grubo igłowa
3. biopsja otwarta

• badania immunohistochemiczne

• badania histopatologiczne