Szczur jako zwierzę laboratoryjne i towarzyszące

Dariusz Wolski

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Katedra Fizjologii Zwierząt

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin

STRESZCZENIE

Szczur jest gatunkiem coraz częściej utrzymywanym jako zwierzę towarzyszące, a także odgrywającym ogromną rolę w służbie człowiekowi w wielu dziedzinach nauki. Jako gryzoń należy do rodziny myszowatych, o wybitnych zdolnościach adaptacyjnych do zmieniających się warunków środowiskowych, plennym i odpornym na liczne choroby. Liczne akty prawne regulują warunki utrzymania tych zwierząt głównie wykorzystywanych w celach naukowych i edukacyjnych, ale mogą stanowić również źródło informacji dla hodowli amatorskich. Celem niniejszej publikacji jest zapoznanie czytelnika z podstawowymi informacjami na temat biologii gatunku, żywienia, warunków zootechnicznych, wykorzystaniem szczurów w badaniach naukowych, a także aspektami prawnymi z zakresu ochrony zwierząt laboratoryjnych. Opracowanie może być również przydatne dla hodowców i miłośników tych zwierząt.

WSTĘP

Pod względem taksonomicznym szczury zaliczane są do rzędu gryzoni (Rodentia), rodziny myszowatych (Mouridae). Najbardziej rozpowszechnionymi w warunkach Polski i Europy są dwa gatunki: szczur śniady (Rattus rattus) oraz szczur wędrowny (Rattus norvegicus) [HEMPEL-ZAWISTOWSKA I IN., 2016]. Szczur wędrowny (zdjęcie nr 1) jest znacznie większy od szczura śniadego (zdjęcie nr 2) o masywnej budowie i długości ciała, która u osobników dorosłych waha się w granicach 160-280 mm bez ogona. Masa ciała dochodzi w warunkach naturalnych do 615 g, a nawet wg niektórych danych do około 1000 g. Najczęściej spotykane jest umaszczenie brunatne z odcieniem od żółtego do szarego, niemniej jednak spotykane są również osobniki czarne, barwy kremowej czy też albinotyczne [BURT, 2006, KOWALSKI I RUPRECHT, 1984]. Z kolei jego krewniak szczur śniady jest wyraźnie mniejszy, o długości ciała bez ogona 150-230 mm, masa ciała osobników dorosłych dochodzi do około 300 g. Umaszczeniem najczęściej spotykanym jest kolor szaro-brązowy do czarnego z jasnym podbrzuszem. To co odróżnia go od szczura wędrownego to znacznie większe półokrągłe uszy i dłuższy ogon z widocznymi łuskami [SERAFIŃSKI, 1995]. Oba gatunki towarzyszą ludzkości od stuleci i jako gatunki synantropijne czerpią wiele korzyści z obcowania w pobliżu gospodarstw ludzkich. Od starożytności zwierzęta te traktowane były jako szkodniki bądź też jako zwierzęta pożyteczne w zależności od szerokości geograficznej, kultury oraz wierzeń. Minione stulecie do czasów obecnych pokazuje, że coraz większe znaczenie odgrywają szczury jako zwierzęta laboratoryjne używane w nauce i doświadczalnictwie oraz jako zwierzęta towarzyszące (domowe) [SZAREK I IN., 2013].

FIZJOLOGIA GATUNKU

Szczury posiadają specyficzne przystosowania do wielu różnych środowisk oraz do zmiennych warunków klimatycznych dzięki wykształconym zdolnościom adaptacyjnym. Mechanizmy adaptacyjne mogły rozwinąć się w dziejach ewolucji tych zwierząt dzięki instynktom i narządom zmysłów oraz umiejętności życia w grupach społecznych [BRYLIŃSKA, 1996].