PODSTAWY DOBROSTANU, OPIEKI I HODOWLI

W miarę rozwoju wiedzy na temat hodowli, opieki, żywienia i behawioru zwierząt zauważono, że oprócz warunków fizycznych ważny jest również status psychiczny w prawidłowym rozwoju [SZAREK I IN., 2013]. Mianem dobrostanu określa się szereg czynników fizycznych i psychicznych jakie muszą być zapewnione w celu prawidłowego wzrostu i rozwoju organizmu zwierzęcego, zapewniającego jego naturalne potrzeby biologiczne, umożliwiające ujawnienie się w pełni założeń genetycznych organizmu. Obecnie przyjęte jest stosowanie się do Dyrektywy Rady 98/58/WE z dnia 20 lipca 1998 r. dotycząca ochrony zwierząt hodowlanych ustanawiające „5 wolności”, w których zwierzęta powinny być:

1. Wolne od głodu i pragnienia - oznacza to zapewnienie zwierzętom dostępu do świeżej wody i paszy pokrywającej zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne jeśli zwierzęta są wykorzystywane w celach produkcyjnych

2. Wolne od dyskomfortu - co wiąże się z zapewnieniem odpowiedniej powierzchni bytowej, możliwości schronienia się przed niekorzystnymi warunkami środowiska

3. Wolne od bólu, cierpienia i chorób – czyli zapewnienie profilaktyki, szybkiej diagnostyki i zapewnienia leczenia

4. Wolne od strachu i stresu- związane z tym jest wyeliminowanie stresorów ze środowiska przebywania zwierząt

5. Wolne do wyrażania właściwego dla gatunku behawioru - oznacza to odpowiednią przestrzeń życiową, urozmaicenie środowiska i odpowiedni skład socjalny w stadzie.

Powyższe zasady wprowadzone zostały jako kompromis pomiędzy interesem człowieka a potrzebami zwierząt oraz możliwościami hodowców i opiekunów zwierząt. Również w odniesieniu do zwierząt doświadczalnych i laboratoryjnych w obecnie rozwijających się cywilizacjach i nauce, która domaga się zastępowania żywych zwierząt w wielu badaniach naukowych między innymi  hodowlami komórkowymi, animacjami czy sztucznymi układami zbliżonymi do tych występujących w organizmie żywym. Niemniej jednak, w przypadku badań medycznych, farmaceutycznych czy biologicznych, nie zawsze istnieje badawcza metoda alternatywna zastępująca żywe zwierzęta. Dlatego też, jeśli istnieje konieczność użycia zwierząt w doświadczeniach należy zapewnić im odpowiednie warunki do prawidłowego wzrostu, rozwoju i bytowania [KOŁACZ I BODAK, 1999, SZAREK I IN., 2013].

Regulacje prawne w zakresie ochrony zwierząt wpłynęły pozytywnie na wzrost zainteresowania tym problemem zarówno przez opiekunów, hodowców, lekarzy weterynarii, zootechników czy naukowców pracujących ze zwierzętami. Również ogólna świadomość społeczna wykazuje tendencję wzrostową. Kwestie dobrostanu, opieki, hodowli, wykorzystania zwierząt w celach naukowych i dydaktycznych regulują odpowiednie akty prawne, wśród których należy wymienić Ustawę z 21 sierpnia 1997 o ochronie zwierząt (Dz.U. 1997 nr 111 poz. 724), Ustawę z dnia 11 marca 2004 roku o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych (Dz.U. 2004 nr 69 poz. 625), Ustawę z 21 stycznia 2005 roku o doświadczeniach na zwierzętach (Dz.U. 2005 nr 33 poz. 289.) wraz z rozporządzeniami wykonawczymi. Według tej ostatniej doświadczenia na zwierzętach są dozwolone tylko wówczas, gdy są konieczne między innymi do badań nad bezpieczeństwem, jakością, opracowaniem i wytwarzaniem produktów leczniczych, zapobiegania, zwalczania i leczenia chorób, ochrony zdrowia człowieka i zwierząt, ochrony środowiska, podstawowych badań naukowych czy dydaktyki w szkołach wyższych. W rzeczywistości wykonywanie badań na zwierzętach w chwili obecnej obwarowane jest szeregiem restrykcji i zaostrzeń, które możliwe są jedynie za zgodą Lokalnej Komisji Etycznej ds. badań na zwierzętach, a ponadto wykonywane przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach, wiedzy i doświadczeniu w pracy ze zwierzętami [MALINOWSKA, 2015].

Chów amatorski lub hodowla laboratoryjna powinny wiązać się z odpowiednimi warunkami utrzymania zwierząt, które określa obecnie obowiązujące Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10 marca 2006 (Dz.U.06.50.368.) w prawie szczegółowych warunków utrzymania zwierząt laboratoryjnych w jednostkach doświadczalnych, jednostkach hodowlanych i u dostawców. Co prawda przepisy nie precyzują szczegółowych warunków utrzymania dla hodowli amatorskich, jednak można sugerować się nimi w celu zapewnienia zwierzętom odpowiedniego środowiska bytowania. W warunkach domowych najczęściej utrzymywane są szczury wędrowne pochodzące z hodowli rejestrowanych na terenie Polski. Szczury utrzymywane przez człowieka preferują zakres temperatur od około 15 do 27 ° C oraz wilgotność w zakresie 45-70%. Ważnym jest, aby zwierzęta te miały odpowiednią przestrzeń życiową, której minimalne wymiaru powinny wynosić 45 x 30 x 25 cm [ZIĘTEK I IN., 2010]. Szczury są zwierzętami stadnymi i dobrze czują się w grupach, jednak można utrzymywać je pojedynczo. Zapewnić im należy odpowiednio wzbogacone środowisko w domki, półki, drewniane klocki, a na ściółkę polecana jest słoma, siano, kawałki papieru lub trociny. Podstawą zapewnienia dobrostanu jest również odpowiednie żywienie, które powinno zapewniać zapotrzebowanie bytowe i zapewniające prawidłowy wzrost w wieku rozwojowym czy ciąży i podczas karmienia młodych. Pasza powinna dostarczać niezbędnej ilości aminokwasów, białek, witamin czy tłuszczy. Bardzo ważnym elementem żywienia obok odpowiedniej karmy jest również dostęp do świeżej i czystej wody, której ilość nie powinna być limitowana. Dzienne zapotrzebowanie dorosłego szczura na karmę waha się w granicach od 20 do 35 g [BRYLIŃSKA,1996, KATKIEWICZ, 1989].