Stwardnienie rozsiane (łac. sclerosis multiplex, SM) to przewlekła, zapalna choroba ośrodkowego układu nerwowego. Dochodzi w niej do wieloogniskowego uszkodzenia czyli demielinizacji i rozpadu aksonów tkanki nerwowej. Choroba wciąż jest nieuleczalna, prowadzi do niepełnosprawności,  a leczenie opiera się na opóźnianiu jej postępu i łagodzeniu objawów. Najczęściej przebiega wielofazowo z okresami zaostrzeń i remisji.

Stwardnienie rozsiane występuje na całym świecie jednak w północnej Europie, Ameryce Północnej i Australazji zapadalność jest wyższa niż w Azji, Ameryce Południowej i Afryce. Prawdopodobnie różnice te wynikają z różnic klimatycznych, dietetycznych, ekspozycji na promieniowanie słoneczne, czynników genetycznych i zakaźnych. Stwardnienie rozsiane występuje głównie wśród rasy białej, rzadko wśród natywnych plemion Ameryki Północnej, australijskich Aborygenów i Maorysów z Nowej Zelandii. Obserwuje się je częściej wśród kobiet niż mężczyzn, ze średnim stosunkiem odpowiednio 2:1. Po 50. roku życia występowanie jest takie samo. Początek objawów przypada najczęściej na 15–40 rok życia, rzadko przed 15. i po 60. roku życia. Gdy jedno z rodziców jest chore każde dziecko jest obciążone ryzykiem zachorowania tylko w 2,5%. Choroba występuje wśród 4% rodzeństwa osób chorych, u prawie połowy bliźniąt jednojajowych i w 5% przypadków bliźniąt dwujajowych, jeśli jedno z bliźniąt jest chore.

Postaci i objawy choroby

Jako odrębną jednostkę chorobową SM opisał francuski neurolog Jean-Martin Charcot w 1868 roku. Wyodrębnił trzy podstawowe objawy znane są dziś jako triada Charcota i są to: dyzartria, ataksja i drżenie. Poza tym zauważył również Charcot opisał też osłabienie pamięci i spowolnienie myślenia. Stwardnienie rozsiane manifestuje się wieloma objawami jak :

• zaburzenia czuciowe (niedoczulica, przeczulica, parestezje)

• osłabienie siły mięśniowej

• kurcze mięśniowe

• trudności w poruszaniu się, koordynacji ruchowej i utrzymaniu równowagi

• problemy z mową (tzw. mowa skandowana) i połykaniem (dysfagia)

• zaburzenia widzenia ( oczopląs, widzenie podwójne)

• nasilone zmęczenie, przewlekłe zespoły bólowe, bóle neuropatyczne kończyn dolnych

• zaburzenia poznawcze różnego stopnia, objawy depresji

• nietrzymanie moczu, nagłe parcie lub zatrzymanie moczu, zaparcia

• tzw. objaw Lhermitte’a- uczucie prądu przebiegającego wzdłuż kręgosłupa

W celu oceny nasilenia objawów i niepełnosprawności stosuje się skalę EDSS, czyli rozszerzoną skalę stanu niepełnosprawności (ang. Expanded Disability Status Scale). Początkowo objawy mają charakter przemijający i łagodny, przez co często są ignorowane. Do najczęściej i najszybciej zauważanych objawów należą problemy z pęcherzem moczowym występujące u 70-80% chorych, zmiany czucia w kończynach i na twarzy, epizody podwójnego widzenia lub krótkotrwałej utraty wzroku, osłabienie, problemy z równowagą. W niektórych przypadkach pierwsze objawy wyzwalane są przez ogólnoustrojową infekcją, uraz lub zwiększony wysiłek fizyczny.

Objawy choroby pojawiają się podczas tzw. rzutów czyli nagłego wystąpienie nowego objawu lub nasilenie już istniejącego, trwające przynajmniej 24 godzin i powodujące pogorszenie stanu chorego o przynajmniej 1 punkt w skali EDSS. Rzuty często są nieprzewidywalne, mogą się pojawić bez wcześniejszych czynników inicjujących. Takim czynnikiem może być pora roku, infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych, nieżyt żołądkowo-jelitowy, stres emocjonalny i fizyczny, jakakolwiek poważniejsza choroba ogólnoustrojowa, uraz fizyczny. Ludzie chorujący mogą uprawiać aktywność fizyczną w zakresie na jaki pozwala im sprawność ruchowa, unikając forsownych ćwiczeń i sportów wyczynowych. U kobiet chorych będących w ciąży ostatni trymestr jest nawet uważany za chroniący przed rzutem, do zaostrzeń dochodzi często w okresie połogu.

Początkowo trudne jest ustalenie jaki przebieg będzie miała choroba u danego pacjenta. Może ona postępować szybko lub zatrzymać się. Określenie przebiegu jest ważne ponieważ różni się proces leczenia każdej z wyróżnionych postaci, które powstały w 1996 roku i zostały opracowane przez Narodowe Stowarzyszenie Stwardnienia Rozsianego w USA :

• remitująco-nawracająca (relapsing-remitting)

• wtórnie postępująca (secondary progressive)

• pierwotnie postępująca (primary progressive)

• postępująco-nawracająca (progressive relapsing)