Po raz pierwszy nazwa „cystatyna” została użyta w 1981 roku przez A. J. Barretta, który za jej pomocą opisał substancję o cha­rakterze białkowym wyizolowaną z białka jaja kurzego. Substancja ta dodatkowo wykazywała zdolność do hamowania aktywności lizoso­malnych peptydaz (tzw. proteaz) cysteinowych. Od tego czasu odkryto i opisano wiele białek o takiej aktywności, które zgrupowano w rodzinę tzw. cystatyn [9].

Cystatyna C jest małym białkiem (13 kDa) produkowanym przez komórki jądrzaste organizmu na stałym poziomie, niezależnym od występujących procesów zapalnych, płci, wieku czy masy mięśniowej. W normalnie funkcjonujących nerkach cystatyna C jest swobodnie filtrowana przez kłębuszki nerkowe. Na dalszych etapach ulega wchłonięciu i całkowitemu rozkładowi w komórkach kanalików proksymalnych. Tak, więc stężenie cystatyny C we krwi jest określone przez stopień filtracji kłębuszkowej (ang. GFR – glomerulal filtration rate). Dzięki temu cystatyna C jest ważnym wskaźnikiem GFR. Oznaczanie stężenia cystatyny jest badaniem dokładniejszym niż oznaczanie stężenia kreatyniny we krwi, czy określanie klirensu kreatyniny (wg Cockcroft-Gaulta). Co więcej jest to badanie bardziej wiarygodne niż oznaczanie 24-h klirensu kreatyniny [16], [17].

Proteazy cysteinowe i cystatyny biorą udział w wielu procesach: nie tylko patologicznych, lecz również fizjologicznych. Stężenie cystatyny C w surowicy zależy przede wszystkim od stopnia przesączania kłębuszkowego, przez co stała się czułym markera wydolności nerek. Wśród najczęściej stosowanych metod jej oznaczania wymienia się te z zastosowaniem cząstek opłaszczonych specyficznymi przeciwciałami: radiometria, nefelometria czy turbidymetria. Ponadto dostępne są również zautomatyzowane systemy dostosowane do przeprowadzania licznych i szybkich analiz (np. nefelometr firmy Dako Ltd [14].

Historia odkrycia cystatyny C

Cystatyna C została odkryta ponad 50 lat temu. W 1961 roku Clausen, Macpherson i Cosgrove w niezależnych badaniach wykryli obecność tego białka w płynie mózgowo-rdzeniowym zdrowych osób. Kolejne próby badawcze nie ujawniły obecności cystatyny w krwi zdrowych pacjentów. Kilka lat później wykryto białko, które lokalizowało się w elektroforezie za prążkiem γ w innych płynach ciała, takich jak ślina, nasienie, siara, które nazwano białkiem γ. Z kolei w 1979 A. Grubba i H. Lofberga (Uniwersytet w Malmö) opracowali metodę immunodyfuzji radialnej, którą wykorzystywano do oznaczania białka γ w surowicy. Tym samym naukowcy potwierdzili obecność jeszcze tedy nienazwanej cystatyny w różnych materiałach, w różnych stężeniach. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzili, że wyższe stężenia tego białka występują we krwi pacjentów dializowanych w porównaniu do zdrowych [11].

Nazwa „cystatyna” została wprowadzona w latach 80-tych, kiedy to połączoną ją z filtracją nerkową. W 1985 roku zastosowanie cystatyny w diagnostyce funkcji nerek zaproponował Grubb wraz ze współpracownikami. Kolejne automatyczne metody oznaczania zawartości cystatyny zostały wprowadzone w 1994 roku, a część z nich stosowana jest do dziś z tym, że w oznaczeniach wykorzystywane są w pełni zautomatyzowane, rutynowo pracujące analizatory, zapewniające możliwość uzyskania wyniku w krótkim czasie i bez potrzeby zbierania próbek [11].